De kracht van het ontmoeten: afsluiting en voortgang

Annet van Someren, 5 juli 2023

Als docent-onderzoeker (via de Zorgalliantie) mocht ik aanhaken bij de door de Werkplaatsen Sociaal Domein ontwikkelde werkwijze ‘de Ontmoetingen’ (WSD, 2021).

‘De Ontmoetingen’ zijn bijeenkomsten waarin professionals, inwoners en vrijwilligers op regelmatige basis met elkaar in gesprek gaan over het thema armoede. Met als doel: het zien van armoede, het durven te bespreken en er iets mee te doen, zodat armoede uiteindelijk kan worden doorbroken. We begonnen in september 2022 met een vijftal wekelijkse ontmoetingen. Deze bijeenkomsten brachten nieuwe inzichten en waren heel bijzonder om mee te maken. Je raakte betrokken bij elkaar en het thema armoede en hierdoor ontstond een speciale verbondenheid.
Dit leverde echter nog geen concrete resultaten op. Om de continuïteit te waarborgen en om vanuit het ontmoeten tot veranderen te komen is er een vervolgtraject gestart. Dit bestond uit zes wekelijkse bijeenkomsten in de vorm van een actieleertraject. Dit hebben we inmiddels toegevoegd aan deze werkwijze.

De kracht van het ontmoeten zit al in het ontmoeten op zich. Het samenkomen met dit diverse gezelschap (ínclusief de mensen met ervaring in armoede!) en het delen van de ervaringen en inzichten leveren iedere keer nieuwe opbrengsten op. Van kennis over aanbod en voorzieningen in de gemeente, als inzicht in hoe je armoede bespreekbaar kunt maken, tot het organiseren van deskundigheidsbevorderingen.
Het biedt ook de mogelijkheid om interprofessioneel casussen te bespreken en de samenwerking tussen de verschillende instanties te versterken. Hiermee komen we tot meer uniformiteit in de werkwijze en de aanpak rondom burgers in armoede.

De deelnemers aan de Ontmoetingen zijn de verbinders voor hun respectievelijke organisaties en zij voeren de veranderingen door in de praktijk.
Het is een proces waarin we continu blijven leren, ontwikkelen, implementeren en evalueren.  De veranderopgaven kunnen per deelnemer verschillen, maar dragen wel bij aan het collectieve leren. De deelnemers aan de Ontmoetingen worden ook ingezet als ‘denktank’. Zij hebben namelijk toegevoegde waarde met betrekking tot het thema armoede en Interprofessioneel samenwerken. Dankzij de voortrekkersrol van de deelnemer van de woonstichting Gendt, bijvoorbeeld, is er binnen de woonstichting Gendt duidelijk een verandering gekomen in de benadering van de bewoners. Er is meer begrip ontstaan voor de situaties waarin mensen terecht kunnen komen en medewerkers staan meer open voor de vragen van bewoners. Er is meer besef van de mens achter de vraag, waardoor er meer maatwerk geleverd kan worden.

Iedere bijeenkomst gaf energie en nieuwe input om weer aan de slag te gaan. Bijvoorbeeld voor mij om het onder de aandacht te brengen bij de derde jaarsstudenten, die stagelopen met doelgroepen die met armoede te maken hebben. Welke ervaringen hebben zij zelf met dit onderwerp? Verbazing, als blijkt dat een uitwonende student eigenlijk ook niet veel overhoudt per maand…

Ook het je gesteund weten in je streven om armoede te verminderen, waarbij daadwerkelijke aandacht voor ‘de arme’ centraal staat, motiveert om door te gaan.

Er zijn veel initiatieven die armen ondersteunen, denk aan Goed Spul in Gendt. Een ruilwinkel, waar je met een stempelkaart benodigde spullen kunt krijgen of ruilen, gerund door vrijwilligers, die ook activiteiten voor statushouders organiseren.  Een goedlopend project, maar … er is meer nodig.

De arme lijkt nu weggezet te worden als een aparte ‘soort’.  Of we spreken over de hooplozen (tegenover de hoopvollen) (Sjengers, 2023). De arme die nooit eens naar een echte kapper kan, of nooit eens uit eten … Maar wie is de ‘arme’ en wat kan en wil ‘de arme’ zelf? “
De ‘arme’ blijkt ook mijn HAN-collega te zijn. Dat kan dus ook.
En ja, de betrokkenen hebben zelf ook iets in te brengen, maar misschien pas later, als het weer wat beter gaat, want wat doet armoede met je?

Mullainathan en Shafir spreken in hun boek ‘Schaarste’ over een verminderde bandbreedte. In situaties van schaarste, zoals bij armoede, heb je minder ruimte om fouten te maken, en tegelijkertijd meer kans om dat te doen (Mullainathan en Shafir, 2013). Continu nadenken over wat je met je geld wel of niet kunt doen, is echt verschrikkelijk. Het raakt aan de basis van je bestaan. Het gaat nog niet over leven en dood, maar wat is een leven, waarin je aan het overleven bent? Wat is een leven, waarin je je kinderen niet kunt geven wat je wilt? De bewoner die deelnam aan onze Ontmoetingen beaamde dat je op een gegeven moment “gewoon niet meer goed kunt nadenken”.

En natuurlijk word je heel creatief als je weinig middelen hebt en verzin je allerlei smoesjes om niet naar een verjaardagsfeestje te hoeven gaan of weer niet aan te haken bij de teamborrel…, maar dat vreet aan je welbevinden, aan je welzijn.

De kracht van de ontmoetingen is dat ze impact hebben. Dat je je beseft dat armoede dichterbij is dan je denkt en dat het verminderen van armoede begint bij jezelf. Iedere keer na een bijeenkomst van de Ontmoetingen stond ik weer ‘aan’: het besef van armoede op individueel niveau (wat/wie zie ik op straat en op mijn werk en geef ik wel/niet een euro of broodje?), op instellingsniveau (studenten, collega’s, en wat doen wij als HAN bijvoorbeeld?) en op maatschappelijk niveau (er zou toch veel meer aandacht moeten zijn voor bestaanszekerheid in Nederland? Laat staan in de rest van de wereld…) kwam steeds meer in mijn ‘systeem’ te zitten.

Je mag vragen naar resultaten en acties, maar dat ontslaat je niet van de plicht om nú iets te doen: sta stil bij wat je doet. Niet alles wat je hebt en doet als vanzelfsprekend aannemen en nadenken over wat je koopt en wat je doet als burger, maar nog meer als professional en hoopvolle.

Kleur vooral ook buiten de lijntjes. Wil je echt iets aan armoede doen, beloon dan de uitvoerders en niet de gehoorzaamheid. Beloon het behalen van het doel en niet het aan de regels houden (M. Desmond, Vrij Nederland 28-6-23). De bewoner die deelnam aan de Ontmoetingen zette haar eerste stap naar verbetering van haar situatie, doordat een gemeenteambtenaar ‘buiten de lijntjes kleurde’. In zoverre, dat deze ambtenaar daadwerkelijk luisterde naar de vraag van deze mevrouw, tijd voor haar nam en haar vervolgens ondersteunde bij de te ondernemen acties. Ze heeft jaren moeten wachten om zo iemand te treffen.

Bij de deelnemers aan de Ontmoetingen ontstond ook de behoefte om meer te dóen. Het actieleren werd gewaardeerd, omdat het inzicht gaf in wat je concreet kon gaan doen in je eigen omgeving.

Dat kon gaan van het agenderen van het thema armoede binnen een samenwerkingsverband tot een deskundigheidsbevordering over dit onderwerp.

Naar aanleiding hiervan hebben wij bij de HAN de LLO (Leven lang ontwikkelen) benaderd en zij gaan een actieleertraject uitwerken, zodat we dit ook in andere gemeentes of bij andere instellingen kunnen gaan inzetten.  Daarnaast ligt er, vanuit de deelname van een BOA, ook een vraag voor de opzet van twee workshops om op een wat minder tijdrovende manier toch aandacht te besteden aan de kern van de Ontmoetingen.

Ik stap als docent-onderzoeker uit dit project, maar vanuit de Zorgalliantie blijft er contact en vanuit mijn rol als docent, zal ik het ook blijven volgen. Voor mij was het een hele waardevolle en bijzondere ervaring, die hopelijk nog veel professionals, bewoners en vrijwilligers ook gaan krijgen!