Samenwerking: kwestie van houding?!

Wat is het effect van mijn handelen op de samenwerking die ik bereik? Hoe kom ik daadwerkelijk over in een gesprek? Hoe beleven verschillende cliënten en professionals het gesprek? Vroeger had je veel situaties, waarbij bijvoorbeeld one-way screens ingezet werden. “Dat is inmiddels nauwelijks nog in gebruik”, geeft Alletta Spreeuw aan. “Maar daardoor kijken we nu te weinig naar onszelf en hoe we het echt doen. Marion van Hattum, HAN lector Werkzame Factoren in de Jeugd- en Opvoedhulp, heeft een kijkkader ontwikkelt voor sociaal werkers, gericht op de samenwerking.” Spreeuw was als lid van de stuurgroep betrokken bij het onderzoek en is nu docent/coördinator van de nieuwe (pilot)training ‘Kwestie van houding?!’.

Daadwerkelijke praktijk in beeld
In Nederland hebben 75.000 tot 116.000 gezinnen te kampen met problemen, zoals het voeren van de huishouding, opvoeding, financiën, individuele ontwikkeling en relaties. Sociaal werkers nemen een sleutelpositie in bij de ondersteuning aan deze gezinnen. “Het is zo ontzettend goed, dat er onderzoek is gedaan naar de wijze waarop de samenwerking verloopt in de multiprobleemgezinnen”, vertelt Spreeuw. “Tijdens het onderzoek zijn video-opnames gemaakt van allerlei samenwerkingssituaties, zoals tussen professionals en cliënten, professionals onderling of professionals met hun leidinggevende. De essentiële momenten zijn nabesproken met de cliënten, professionals en experts.” Veel onderzoek benutten interviews en dan is het vaak praten over. “Nu is de daadwerkelijke praktijk in beeld gebracht”, geeft Spreeuw aan. “Dus hoe het handelen er echt uitziet. Niet wat mensen denken dat ze doen, maar je ziet het gebeuren. Dat maakt dit onderzoek interessant. Zo waren bijvoorbeeld professionals in een gesprek heel gericht om enthousiast en empathisch te reageren op het kind. Dat was logisch want dat was de meest kwetsbare in dit gesprek. Maar de moeder waren ze compleet kwijt, die was allang afgehaakt. Terwijl de uitkomst van het gesprek wel degelijk een doelstelling had voor het hele gezin. Zo zagen we continu van dit soort situaties in de samenwerking gebeuren.”

Alliantie
Onderzoek doen is ook goed operationaliseren. Zo hecht Marion van Hattum grote waarde aan sterke allianties: goede samenwerking tussen sociale professionals en hun cliënten. Bij alliantie gaat het om een emotionele band ‘de klik’ en overeenstemming over het samenwerkingsdoel en de aanpak om dat doel. “Die persoonlijke en werkalliantiebepalen samen de werkrelatie die ontstaat”, vult Spreeuw aan. “Dan is houding geen feitelijkheid, maar een subjectief begrip. Dus of een houding open is, kun je niet in het algemeen zeggen. Want het heeft alles te maken met mijn gedrag en hoe jij dat interpreteert. Als je houding gaat uitwerken, dan moet je altijd weer naar het handelen in de situatie kijken en hoe dat handelen is overgekomen bij de ander.”

Verbinding met alle betrokkenen
Sociaal werkers geven aan dat een andere werkhouding nodig is om in gezinnen met meervoudige problemen effectief samen te werken. Zij willen de verbinding kunnen leggen met alle betrokkenen: cliënten, sociaal netwerk, professionals en leidinggevenden.
“Wat ik van professionals hoor, is dat ze behoefte hebben aan meer diepgang in hun werk”, geeft Spreeuw aan.” Diepgang kun je beter bereiken door te leren met behulp van video-opnames. Het is dubbel. Want video-opnames roept wel spanning op. Maar tegelijkertijd voldoet het aan de behoefte om praktijkgericht en met  meer diepgang na te denken over het vak. De algemene vraag: wat vond je van het gesprek? Levert te weinig detailinformatie op over hoe bepaald gedrag van jou is overgekomen op de samenwerkingsvraag.”  “Je ziet bijvoorbeeld patronen in de dagelijkse interactie tussen moeder en dochter”, geeft Spreeuw aan. “En alle gevoelens en gedachten die daar vervolgens aan gekoppeld worden, zie je veel te weinig verheldert tussen samenwerkingspartners. Het is juist belangrijk dat je leert om daar verschil in te zien. Want waarschijnlijk ligt daarin deels besloten waar je mee aan slag moet met elkaar. Dat is enerzijds het afstemmen en anderzijds het overeenstemmen waar je het met elkaar over hebt.”

Ontwikkeling nieuwe training
We vinden het heel vanzelfsprekend dat een samenwerking aanwezig moet zijn, zeker in professionele situaties. Maar weten ook hoe ingewikkeld het kan zijn en hoeveel factoren daarin meespelen. “Als je met het kijkkader naar samenwerkingssituaties gaat kijken, dan ga je beter begrijpen waarom een samenwerking regelmatig niet lukt, zie de analyses uit vele inspectierapporten”, zegt Spreeuw. “Vanuit het kijkkader wil ik graag een driedaagse training voor professionals ontwikkelen met video-opnames om de diepgang van hun handelen te bekijken en bespreken. Daar is zoveel leerrendement te behalen. Nu vliegen we vaak hoog over, constateren met elkaar dat het misgaat en daar blijft het bij. We moeten vaker terug naar de bron. Hoe gebeurt het? Het was heel mooi tijdens het onderzoek, dat de onderzoekers ook met cliënten de situaties terugkeken. En ze dat niet na een gesprek vroegen, want dan zitten ze veelal al vol met informatie en/of emoties. Het is natuurlijk wel heel spannend en het zijn ook geen makkelijke stappen om cliënten hiervoor deelname te vragen. Durven professionals naar zichzelf te kijken? Maar we hebben het tijdens het onderzoek ook kunnen doen, dus ik ga ervanuit dat het voor een training ook lukt.”

Meer informatie
Wil je meer weten of heb je belangstelling voor deze nieuwe training? We willen graag de komende maanden met een kleine groep (10) professionals een eerste pilot doen. Meld je interesse dus snel als professional of team!
E info.hanvdo@han.nl of via alletta.spreeuw@han.nl
T (024) 351 10 83

Over het onderzoek
Het RAAK-gesubsidieerde onderzoeksproject ‘Samenwerken: Een kwestie van houding?!’ Vanuit HAN SOCIAAL is van 2016 tot 2018 uitgevoerd. De uitkomsten van het project vormen in 2019 de basis voor doorontwikkeling en vervolgonderzoek in de uitvoeringspraktijk, in het (post-initieel)onderwijs en voor onderzoek naar een op samenwerking gerichte houding met meerdere partijen binnen een gezinssysteem.
De doelstelling van het project ‘Samenwerken: Een kwestie van houding?!’ is het verbeteren van de samenwerking bij de ondersteuning aan gezinnen met meervoudige problemen. De opbrengst van het project bestaat uit een kijkkader met indicatoren voor een op samenwerking gerichte houding en een daarop gebaseerd digitaal leerinstrument. Hiermee kunnen sociaal werkers deze op samenwerking gerichte houding observeerbaar en bespreekbaar maken.
>> Lees meer over het onderzoek